وضعیت تولیدات ایرانی هنوز با گذشت نزدیک به سال از حیات دولت روحانی بهبود نیافته و کالاهای ایرانی نه مشتری جهانی دارد و نه حتی به نوعی مشتری خارجی.

بی‌تردید مدت‌ها است که نمی‌توان این مساله را نادیده گرفت که ایرانی‌ها خارجی پسند شده‌اند. این نکته را می‌توان از فروش خوب کالاهای بی‌کیفیت چینی در کشور به خوبی فهمید. با اینکه همه مردم بر بی‌کیفیت بودن کالاهای چینی تاکید دارند اما با این حال باز هم بین برند چینی و برند ایرانی این برند چینی است که برنده می‌شود.

سال گذشته بود که وزیر امور اقتصاد و دارایی در نشست هم‌اندیشی اصحاب فرهنگ و هنر با وزیر اقتصاد و دارایی نیز از این وضعیت خارجی پرستی در کشور گله کردو گفت: صلاح اقتصاد فرهنگ و هنر ضروری است و خرید خارجی نباید افتخار تلقی شود. با این حال برای از بین رفتن این فرهنگ بد هیچ اقدام عملی صورت نگرفته و حتی از تولید کنندگان ایرانی حمایت نشده تا بتوانند کالاهایی در خور رقابت با کالاهای مشابه خارجی ارائه دهند.

در این میان وضعیت صادرات و توزیع برند‌های ایرانی در جهان نیز چندان مساعد نیست و حتی کالاهایی که با برند ایرانی در جهان شناخته شده بودند، این روز‌ها مشابه بسیار پیدا کرده‌اند. نمونه این کالا‌ها زیاد است اما در این میان می‌توان به زعفران، فرش دستباف، چای، برنج و... اشاره کرد.

در هر حال، دارا بودن بیش از یک درصد از جمعیت جهان، منابع غنی نفت و گاز، مزیت‌های نسبی تولید مانند آب و هوای مساعد و نیروی انسانی مستعد عواملی است که بسترهای لازم را برای در اختیار داشتن سهم حداقل ۲/۱ درصدی ایران از تجارت جهانی مهیا می‌کند. در این میان هنر ایرانی نیز جای را برای پیشبرد تجارت به سمت جهانی شدن بیشتر کرده است.

این در حالی است که براساس گزارش توانمندسازی تجاری در سال ۲۰۱۴، سهم کمتر از نیم درصد ایران را از تجارت جهانی عنوان کرده است. این روند موجب شده تا کشورهایی مانند کره، ترکیه و برزیل، که همزمان با ایران در مسیر صنعتی شدن گام برداشته‌اند یا حتی کشورهایی مانند مالزی که پس از ایران در این راه قرار گرفتند، از نظر میزان مطلق و سهم سرانه صادرات در اقتصاد جهانی جایگاه بهتری نسبت به ایران داشته باشند.

نکته مهم اینجاست که هر چند آمار ریالی گاهی مثبت است اما مقایسه ارزش و حجم صادرات اقلامی چون فرش دستباف، زعفران، چای و برنج در گذشته و حال مبین این واقعیت تلخ است که از نظر ارزش وزنی تغییر چندانی حاصل نشده و اگر در ارزش دلاری و ریالی تغییراتی ایجاد شده تنها به دلیل افزایش قیمت‌های جهانی بوده است.

فرش دستباف ایرانی در حال پیوستن به خاطره‌ها

در حالی که فرش ایرانی از دیر باز تا کنون نماینده هنر ایرانی در جهان بوده است، حالا رقبا جا را برای حضور فرش ایرانی در جهان تنگ کرده‌اند و نماینده‌ شایسته و نفیس که همواره مورد تحسین جهانیان قرار داشته، حالا می‌رود زیر سایه بی‌توجهی مسئولین مسیر نابودی و محو شدن از خاطرات را بپیماید. از سوی دیگر به دلیل گرانی بیش از حد بسیاری از مردم در داخل کشور هم توانایی خرید فرش دستباف را ندارند.





به این ترتیب است که چشم بادامی‌ها که تخصص ویژه‌ای در پیدا کردن بازارهای هدف و کپی از محصولات اصل دارند، با توجه به تقاضای زیاد برای فرش ایرانی در جهان این بار هم آرام ننشسته‌اند و با تولید فرش با نقشه‌های ایرانی، می‌رود تا بازار فرش ایران را به طور کامل کساد کنند. البته هندی‌ها و پاکستانی‌ها نیز برای ربودن بازار فرش دستباف بیکار ننشسته‌اند.

اسفند ماه سال گذشته بود که ر ییس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف در این خصوص گفته: ۱۰۰ درصد فرش‌های دستباف صادر می‌شود که البته بازار ما را کشور‌هایی مانند هند و پاکستان گرفته‌اند چون هزینه و دستمزد کارگر در این کشور‌ها ارزان‌تر است.

سید مجتبی عراقچی اظهار کرد: در زمینه فروش فرش دستباف در بازار داخلی رکود حاکم است و با توجه به افزایش دستمزد کارگران و هزینه‌های دیگر و به دنبال آن افزایش قیمت این نوع فرش‌ها، بازار فروش آن‌ها رونقی ندارد.

هر چند سال گذشته، رئیس مرکز ملی فرش ایران اعلام کرد: ارزش سالانه تجارت جهانی فرش دستباف ۵ / ۱ میلیارد دلار و ۳۰ درصد آن مربوط به ایران است که بیشترین سهم را شامل می‌شود اما در هر حال نظر کار‌شناسان حوزه فرش چیزی غیر از این است.

گفتنی است، در سال‌های گذشته بر اساس آمار حدود ۲۵ درصد این فرش‌های دستباف به آمریکا صادر می‌شد که چند سالی است متوقف شده است و بازار آمریکا در قبضه رقباست. از سوی دیگر کشور‌های اروپایی هم که ۵۰ درصد بازار صادرات فرش دستباف ایرانی را به خود اختصاص داده‌اند، با توجه به بحران‌های اقتصادی که در آلمان، یونان یا فرانسه رخ داد و از سوی دیگر گرانی
فرش ایرانی تمایلی به خرید این فرش‌ها نشان نمی‌دهند.

زعفران از تولید تا صادرات، سهم ایران ناچیز است

در این میان زعفران ایرانی نیز مانند فرش دستباف حال و روز خوشی ندارد و به این ترتیب است که تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی همچنان کمترین منفعت را از تجارت جهانی محصول ارزشمند زعفران به دست می‌آورند.

زعفران یا به قولی طلای سرخ در حالی در ایران تولید می‌شود که ایران به عنوان بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده جهان شناخته می‌شود و قریب به ۹۵ درصد تولید جهانی در اختیار ایران است، اما سهم ایران از تجارت این محصول ارزشمند بسیار اندک است، چراکه حجم بالایی از محصول زعفران ایران به صورت فله به چند کشور خاص صادرشده و پس از فرآوری و بسته بندی و با برند این کشور‌ها به بازارهای مصرف صادر می‌شود.



براساس اعلام گمرک میزان کل صادرات زعفران به ۵۳ کشورمقصد صادرات ایران در سال گذشته ۱۳۷ تن، به ارزش بیش از ۲۰۰ میلیون دلار بوده است که این میزان در مقایسه با صادرات زعفران در سال ۱۳۹۱ تفاوت چندانی لااقل به لحاظ وزن نداشته است. ‏

بر اساس آخرین آمار گمرک نزدیک به ۸۵ درصد کل صادرات زعفران ایران به ۵ کشور امارات متحده با ۵۴ تن، اسپانیا با ۳۵ تن و عربستان سعودی با ۱۲ تن، هنگ کنگ ۶ تن، هند ۵ تن اختصاص دارد. ‏

این کشور‌ها به ترتیب ۴۰. ۹درصد، ۲۶. ۹درصد، ۹. ۱درصد، ۴. ۷درصد و ۳. ۹ درصد از کل صادرات زعفران کشورمان را به خود اختصاص دادند.

گفتنی است متوسط قیمت هرگرم زعفران صادرشده به امارات متحده معادل ۱. ۵ دلار، به اسپانیا ۱. ۶ دلار، عربستان سعودی ۱. ۲ دلار، هنگ کنگ ۱. ۵ دلار و هند ۱. ۶ دلار بوده است. بر این اساس می‌توان گفت قیمت هر گرم زعفران صادراتی ۴ هزار و ۵۰۰ تا ۵ هزار تومان است. ‏
صادرات زعفران ۱. ۶ دلار به ازای هر گرم به اسپانیا در حالی است که این کشور زعفران فله ایران را پس از بسته بندی به قیمت بالایی بفروش می‌رساند و در این میان نام ایران هم مطرح نمی‌شود.

چای ایرانی در خانه هم طرفدار ندارد

چای ایرانی که همواره با نام بهترین، سالم‌ترین و مرغوب‌ترین چای جهان شناخته می‌شودنیز محصول دیگری است که هم در داخل و هم در خارج بازار خود را از دست داده است. از سوی دیگر با وجو وضعیت بد چای تولید و توزیع و صادرات چای، این محصول که حاصل مدت‌ها رنج کشاورزان چای‌کار شمال کشور است همواره با بی‌مهری مسئولین و مردم کشور مواجه شده است.

این در حالی است که کیفیت چای ایرانی به گونه‌ای است که رئیس سازمان چای کشور اعلام کرده: «چای ایرانی تنها چای تولیدی در دنیا است که در فرآیند کشت آن قطره‌ای سم مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و کاملا ارگانیک است.»

 اما با این حال بی‌مهری به این محصول خوش عطر باعث شده که سطح زیر کشت چای که در سال ۷۸ حدود ۳۴ هزار هکتار بود امروز به حدود ۱۸ هزار هکتار تنزل پیدا کند به طوری که میزان تولید چای خشک کشور از ۷۶ تن به حدود ۱۴ هزار و ۸۰۰ تن برسد و طبق این آمار یعنی چای ایرانی که پیش از این ۶۵ درصد از مصرف داخلی را تامین می‌کرد هم اکنون فقط به ۱۳درصد رسیده است و مردم نیز آنقدر به رنگهای مصنوعی و عطرهای ساختگی چای‌های هندی و پاکستانی عادت کرده‌اند که چاتی ایرانی در داخل ایران به نوعی فراموش شده است.

 به گفته «محمدولی روزبهان» رئیس سازمان چای کشور سالانه حدود ۶۰۰ میلیون دلار صرف واردات چای می‌شود؛ در حالی که کشتزارهای شمال کشور با مبلغ بسیار پایین تری حتی بیشتر از این میزان را می‌تواند تولید کند.

گفتنی است، تولید جهانی چای طی دهه گذشته با رشدی معادل ۸۱/۱ درصد در سال روبه رو بوده و میزان مصرف جهانی چای نیز با نرخی معادل ۰۵/۲ درصد رشد داشته است. براساس آمار ارائه میزان مصرف جهانی چای نیز با نرخی معادل شدة فائو، طی سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ میزان تولید جهانی چای از۱۵/۳ میلیون تن به حدود ۵/۴میلیون تن رسید.

 طی این مدت کشورهای هند، چین، سریلانکا و کنیا به ترتیب با۴/۲۷، ۶/۲۴، ۷۵/۹، ۴/۹درصد سهم در تولید جهانی جایگاه‌های نخست تولید جهانی چای را به خوداختصاص داده‌اند. ایران نیز در سال۲۰۰۶- ۲۰۰۵ با تولید ۱۹۷۲۷۰ تن، سهم۴/۴ درصدی درتولید کل جهانی چای داشته است.
در این می‌ان، سال گذشته نیز ایران در حوزه صادرات چای چندان موفق عمل نکرد و تمام سهم ایران از این تجارت جهانی، چیزی حدود ۱۵ تا ۲۰هزار تن بود که مشاهد می‌شود در سال ۲۰۱۵ نیز صاردات چای ایران در حدود‌‌ همان سال ۲۰۰۵ است!

برنج ایرانی و جایگاه جهانی

برنج خوش عطر و طعم ایرانی نیز مدت‌ها است که به نوعی با سفرهای ایرانی غریبه شده است. دلیل اول این اتفاق گرانی برنج تولید داخل و تفاوت قیمت فاحش برنج خارجی با ایرانی بود اما امروز هر چند قیمت برنج خارجی و داخلی یکسان شده است اما تبلیغ برنج دانه بلند خارجی در تلویزیون و رسانه‌ها باعث شده برنج ایرانی در سایه برنج‌های خارجی قرار گیرد.

این در حالی است که به گفته دبیر انجمن حمایت از برنج ایران در یک سال گذشته حدود دو میلیون تن برنج وارد کشور شده؛ در حالی که نیاز سالانه کشور به برنج وارداتی ۵۰۰ هزار تن است.

گفتنی است، ایران بزرگ‌ترین واردکننده برنج باسماتی هند به شمار می‌رود و حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد از کل صادرات برنج باسماتی هند به ایران انجام می‌گیرد.

نگاهی به روند واردات سال‌های ۹۰ تا ۹۲ نشان می‌دهد که در سال ۹۰ یک میلیون و ۵۱۶ هزار تن، سال ۹۱ یک میلیون و ۲۹۷ هزار تن و سال ۹۲ یک میلیون و ۹۵۵ هزار برنج به کشور وارد شده است. طبق گزارش گمرک نیز در ۷ ماه سال گذشته، ۹۹۱ هزار تن برنج وارد شده است وپیش بینی می‌شود واردات آذر و دی ۹ هزار تن باشد که هنوز امار آن اعلام نشده است. یعنی سر جمع واردات یک میلیون تن است. یعنی با احتساب برنجهای مازاد و تولیدی موجودی برنج ۴ میلیون تن است. این در حالی است که ایران هنوز به جایگاهی نرسیده است که صادرات آنچنانی برنج داشته باشد.

به این ترتیب است که برنج مرغوب ایرانی سال هاست به دلیل واردات بی‌رویه منزوی ماند و تنها به ترکیه، دبی و چند کشور محدود اروپایی و وزن و ارزش ناچیز صادر می‌شود و مردم ایران هم به نوعی از آن روی برگردانده‌اند.

این وضعیت در خصوص پسته و خشکبار، خاویار، داروهای گیاهی، صنایع دستی و چندین و چند کالای دیگرکه از حوصله گزارش خارج است نیز رخ داده و هنوز هم راهکاری جدی برایآن اندیشیده نشده است. هر چند این رو‌ها بیشترین دلیل برای کاهش صادرات به غرب، تحریم‌ها عنوان می‌شود اما وضعیت قبل از تحریم‌ها نیز رو به راه نبود و در زمان تحریم نیز بازارهای آسیایی و کشورهای همسایه از نظر‌ها دورماندند و به نظر می‌رسد مسئولین اقتصادی همواره به واردات می‌اندیشند تا تولید و صادرات!